افرادی که در بازار بورس سرمایه‌گذاری می‌کنند باید با کلمات بورسی از جمله انواع اوراق بهادار و جزئیات هر کدام از انواع اوراق آشنا باشند. در ادامه این مطلب از کارگزاری حافظ به طور کامل انواع اوراق بهادار و نحوه سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار بیان شده است.

آیا می‌دانید اوراق بهادار یکی از بهترین راه‌ها برای رشد سرمایه سرمایه‌گذاران است؟ بسیاری از شما ممکن است از قبل با سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار مانند سهام و اوراق قرضه آشنا باشید. با این وجود، در عصر دیجیتال، انواع مختلفی از اوراق بهادار برای سرمایه‌گذاران در دسترس است.

اوراق بهادار چیست؟

اصطلاح «اوراق بهادار» به یک ابزار مالی قابل معامله و قابل مذاکره گفته می‌شود که دارای ارزش مالی است. این اوراق نشان‌دهنده مالکیت اشخاص در انواع سهام، انواع اوراق (از جمله اوراق تسه) و حق تقدم است.

اوراق بهادار ابزار مالی قابل معامله‌ای هستند که برای افزایش سرمایه در بازارهای دولتی و خصوصی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

سطح بازارهای اوراق بهادار

این جایی است که معاملات اوراق بهادار مانند سهام و اوراق قرضه براساس تقاضا و عرضه انجام می‌شود. بازارهای اوراق بهادار قیمت را تعیین می‌کنند و شرکت‌کنندگان می‌توانند هم حرفه‌ای و هم غیرحرفه‌ای باشند.

بازارهای اوراق بهادار به دو سطح تقسیم می‌شوند. بازارهای اصلی محل انتشار اوراق بهادار جدید است، در حالی که بازارهای ثانویه محل خرید و فروش اوراق بهادار موجود است.

انواع اوراق بهادار براساس نوع دارایی

اوراق بهادار را می‌توان براساس نوع دارایی به طور کلی در دو نوع مشخص طبقه‌بندی کرد: اوراق سهام و اوراق بدهی. با این حال، برخی از اوراق بهادار ترکیبی از اوراق سهام و اوراق بدهی‌ هستند.

سه نوع اوراق بهادار

• اوراق حقوق صاحبان سهام: حقوق مالکیت دارندگان را فراهم می‌کند.
• اوراق بدهی: اساسا شامل وام‌های بازپرداخت شده با پرداخت‌های دوره‌ای است.
• ابزارهای مشتقه یا اوراق بهادار ترکیبی: این اوراق ترکیبی از سهام و بدهی است.

۱- اوراق حقوق صاحبان سهام

اوراق حقوق صاحبان سهام نشان‌دهنده مالکیت در یک شرکت است که توسط سهامداران در یک نهاد (یک شرکت، مشارکت یا اعتماد) نگهداری می‌شود و به صورت سود سهام به مالکان یا سهام‌داران تعلق می‌گیرد. اوراق حقوق صاحبان سهام شامل سهام عادی و سهام ممتاز یا ترکیبی است.

برخی اوقات دارندگان اوراق بهادار حق دریافت منظم سود سهام خود را ندارند، اگرچه اوراق بهادار اغلب سود سهام خود را پرداخت می‌کنند، اما آنها می‌توانند هنگام فروش اوراق بهادار از سود افزایش قیمت سهام سود ببرند.

اوراق بهادار با حق رای که به صاحبان خود می‌دهند، به آنها این امکان را می‌دهند که به طور نسبی نسبت به شرکت حق کنترل و مالکیت داشته باشند. نکته مهم اما این است که صاحبان سهام در یک شرکت در صورت ورشکستگی آن شرکت، پس از پرداخت کلیه تعهدات به طلبکاران، فقط در سود باقیمانده سهیم می‌شوند.

آشنایی با انواع سهام

سهام‌ انواع مختلفی دارد که از نظر نوع آورده شامل سهام نقدی و سهام غیرنقدی و از نظر ساختار شامل سهام عادی، سهام ممتاز یا ترکیبی، حق تقدم سهام، سهام عادی، سهام بی نام، سهام با نام، سهام سرمایه‌ای، سهام موسس سهام انتفاعی می‌شود.

سهام در مقابل انواع دیگر اوراق بهادار

اگر انواع مختلفی از اوراق بهادار وجود دارد، چرا نام سهام بیشتر از دیگر اوراق بهادار به گوش می‌خورد؟ و تفاوت سهام با سایر انواع اوراق بهادار چیست؟

یکی از دلایلی که ممکن است درباره سهام بیشتر بشنوید این است که بازار سهام اغلب به عنوان شاخص اقتصادی استفاده می‌شود. این به این معناست که وقتی اخباری بخواهد در مورد سلامت اقتصاد ادعایی داشته باشد، ممکن است این کار را با مراجعه به حرکات بازار سهام انجام دهد.

دلیل دیگر اینکه استفاده از سهام ممکن است بیش از سایر اوراق بهادار شنیده شود، صرفا به این دلیل است که افراد بیشتری در سهام سرمایه‌گذاری می‌کنند.

۲- اوراق بهادار بدهی

اوراق بهادار بدهی یا اوراق با درآمد ثابت، پولی است که با توجه به شرایطی که وام، نرخ بهره آن و سررسید یا تاریخ تمدید آن مشخص می‌کند، قرض گرفته می‌شود و باید بازپرداخت شود.

اوراق بدهی که شامل اوراق بدهی دولتی و شرکتی، گواهی سپرده (CD) نامیده می‌شوند و اوراق بهادار وثیقه‌دار (مانند CDO و CMO) است. این اوراق به دارندگانشان حق رای نمی‌دهند.

اوراق بهادار بدهی معمولا برای مدت معینی صادر می‌شوند و در پایان مدت آن توسط صادرکننده قابل بازخرید است. اوراق بدهی می‌تواند تامین شده (با پشتوانه وثیقه) یا بدون وثیقه باشد و در صورت عدم اطمینان و در صورت ورشکستگی شرکت ممکن است بازپرداخت آنها نسبت به سایر بدهی‌های تضمینی و بدون ضمانت اولویت‌بندی شود.

به عنوان یک قاعده، اوراق بدهی مانند اوراق قرضه و گواهی سپرده، دارنده را ملزم به پرداخت سود منظم و بازپرداخت مبلغ اصلی به همراه سایر حقوق قرارداد مندرج می کند. این قبیل اوراق بهادار معمولاً برای مدت معینی منتشر می شوند و در پایان، ناشر آنها را بازخرید می کند.

ذکر این نکته مهم است که ارزش ریالی حجم معاملات روزانه اوراق بدهی به طور قابل توجهی بیشتر از سهام است. دلیل آن این است که اوراق بهادار بدهی تا حد زیادی توسط سرمایه گذاران نهادی، در کنار دولت‌ها و سازمان‌های غیرانتفاعی نگهداری می‌شود.

نکته مهم این است که اوراق بهادار مبتنی بر بدهی هم به چندین دسته دیگر تقسیم می‌شوند در ادامه این اوراق معرفی می‌شوند:

• اوراق قرضه
• اوراق مشارکت
• صکوک اسلامی یا اوراق قرضه
• اوراق اجاره
• اوراق خزانه اسلامی
• گواهی سپرده

۳- اوراق بهادار ترکیبی یا اوراق مشتقه

اوراق بهادار ترکیبی همانطور که از نامش پیداست، برخی از خصوصیات هر دو اوراق بدهی و اوراق بهادار را با هم دارد. نمونه‌هایی از اوراق بهادار ترکیبی شامل اوراق تبعی (اوراق اختیار منتشر شده توسط بازارگردان که به سهامداران حق فروش سهام در یک بازه زمانی خاص و با قیمت مشخص را می‌دهد)، اوراق مشارکت قابل تبدیل (اوراق مشارکت تبدیل به سهام عادی در شرکت صادرکننده)، و سلف موازی، آتی و اختیار معامله (سهام شرکتی که پرداخت سود، سود سهام یا بازده سرمایه دیگر می‌تواند نسبت به سایر سهامداران در اولویت باشد).

بسیاری از بانک‌ها و سازمان‌ها برای وام گرفتن از سرمایه گذاران به اوراق بهادار مشارکت روی می‌آورند.

اگرچه سهام ممتاز از نظر فنی در طبقه اوراق بهادار طبقه‌بندی می‌شود اما اغلب به عنوان اوراق بدهی تلقی می‌شود چون مانند اوراق بدهی رفتار می‌کند.

مشابه اوراق مشارکت، اوراق مشتقه معمولا سود بیشتری را با نرخ ثابت یا شناور تا زمان معینی در آینده به خریداران می‌پردازند و برخلاف اوراق قرضه، تعداد و زمان پرداخت سود تضمین نمی‌شود. حتی ممکن است سود به سهام تبدیل شود و یا در هر زمان سرمایه‌گذاری خاتمه یابد. این اوراق ابزاری محبوب برای سرمایه‌گذاران جویای سود است.

چهار نوع اصلی از اوراق بهادار مشتقه وجود دارد:

قراردادهای آتی یا Future

قراردادهای آتی توافقی بین دو طرف برای خرید و تحویل دارایی با قیمت توافق شده در آینده است. قراردادهای آتی در بورس معامله می‌شوند و این قراردادها از قبل استاندارد شده‌اند. در معاملات آتی، طرفین درگیر باید دارایی اساسی را خریداری یا بفروشند.

قراردادهای سلف یا Forward

قراردادهای فوروارد یا سلف، مشابه قراردادهای آتی هستند که به صورت قراردادهای سلف در بورس معامله می‌شوند. هنگام ایجاد قرارداد سلف، خریدار و فروشنده باید شرایط، اندازه و روند تسویه حساب مشتقه را تعیین کنند.

تفاوت دیگر قراردادهای سلف با معاملات آتی، میزان خطر و ریسکی است که برای فروشندگان و خریداران این قراردادها وجود دارد. این خطرها هنگامی رخ می‌دهد که یک طرف ورشکسته شود و طرف دیگر نتواند حقوق خود را دریافت کند و در نتیجه ارزش موقعیت خود را از دست بدهد.

قراردادهای اختیار معامله یا آپشن (Option)

قراردادهای اختیار معامله یا آپشن، مانند قرارداد آتی هستند، زیرا شامل خرید یا فروش دارایی بین دو طرف در یک تاریخ از پیش تعیین شده در آینده با قیمت مشخص است. تفاوت اصلی بین این دو نوع قرارداد یعنی قرارداد آپشن و قرارداد آتی این است که در قرارداد آپشن با داشتن اختیار، خریدار ملزم به انجام عمل خرید یا فروش نیست.

قراردادهای معاوضه یا Swap

قراردادهای معاوضه شامل تبادل یک نوع جریان وجوه نقد با نوع دیگر است. به عنوان مثال، مبادله نرخ بهره یک معامله‌گر را قادر می‌سازد از وام با نرخ بهره ثابت به وام با نرخ بهره متغیر روی بیاورد یا بالعکس.

اوراق بهادار چگونه معامله می‌شوند؟

اوراق بهادار قابل معامله در بورس اوراق بهاداری هستند که ناشران آنها می‌توانند با اطمینان از بازار منظم در آن تجارت کنند و سرمایه گذاران را جذب کنند.

در سال‌های اخیر سیستم های معاملاتی الکترونیکی غیررسمی رایج شده است و اکنون اوراق بهادار اغلب مستقیماً بین سرمایه‌گذاران به صورت آنلاین یا تلفنی معامله می‌شوند.

عرضه اولیه (IPO) اولین فروش عمده اوراق بهادار سهام یک شرکت را به عموم نشان می‌دهد. به دنبال عرضه اولیه سهام، هر سهمی که تازه منتشر شده است، اگرچه هنوز در بازار اصلی فروخته می‌شود، اما به عنوان یک پیشنهاد ثانویه شناخته می‌شود.

از طرف دیگر ممکن است اوراق بهادار به صورت خصوصی در یک گروه محدود و واجد شرایط در آنچه به عنوان استقرار خصوصی شناخته می‌شود، ارائه شود که این یک تمایز مهم هم از نظر قانون شرکت و هم از نظر تنظیم اوراق بهادار است. بعضی اوقات شرکت‌ها سهام را با ترکیبی از جایگاه عمومی و خصوصی به فروش می‌رسانند.

در بازار ثانویه که به عنوان بازار پس از آن نیز شناخته می‌شود، اوراق بهادار به سادگی به عنوان دارایی از یک سرمایه‌گذار به سرمایه‌گذار دیگر منتقل می‌شوند: سهامداران می‌توانند در این بازار اوراق بهادار خود را برای دریافت سود نقدی و یا سود سرمایه به سرمایه‌گذاران دیگر بفروشند.

سرمایه‌گذاران برای تجارت اوراق بهادار، فقط از کارگزاری‎ها امکان خرید و فروش دارند. محل و نحوه دقیق خرید و فروش اوراق بهادار بستگی به نوع اوراق بهادار معامله دارد.

سرمایه گذاری در اوراق بهادار

اوراق بهادار با عنوان ناشر آنها شناخته می‌شوند و کسانی که آنها را خریداری می‌کنند هم سرمایه گذار نامیده می‌شوند. به طور کلی، اوراق بهادار نشان‌دهنده یک سرمایه گذاری و وسیله‌ای است که از طریق آن شهرداری‌ها، شرکت‌ها و سایر شرکت‌های تجاری می‌توانند سرمایه جدید جمع کنند. شرکت‌ها می‌توانند با فروش سهام در یک عرضه اولیه (IPO)، درآمد زیادی کسب کنند.

دولت‌ها می توانند با استفاده از انتشار اوراق قرضه، بودجه یک پروژه خاص را جمع کنند و البته بسته به تقاضای بازار یا ساختار قیمت‌گذاری یک موسسه، افزایش سرمایه از طریق اوراق بهادار می‌تواند یک گزینه بهتر برای تامین مالی پروژه‌ها از طریق وام بانکی باشد.

اوراق بهادار سهام نشان دهنده مالکیت است که توسط سهامداران یک شرکت نگهداری می‌شود. به عبارت دیگر، سرمایه گذاری در سهام یک سازمان برای تبدیل شدن به یک سهامدار سازمان است.

تفاوت بین دارندگان اوراق بهادار سهام و دارندگان اوراق بدهی در این است که شخص در ابتدا حق دریافت دائمی سود را ندارد اما می‌تواند با فروش سهام از سود سرمایه سود ببرند. تفاوت دیگر این است که اوراق بهادار حقوق مالکیت دارنده را فراهم می‌کند تا او با داشتن سهمی متناسب با تعداد سهام خریداری شده، به یکی از مالکان شرکت تبدیل شود.

در صورت ورشکستگی شرکت‌ها، دارندگان حقوق صاحبان سهام فقط می‌توانند سود باقیمانده را که پس از پرداخت تعهدات به دارندگان اوراق بدهی باقی مانده است، تقسیم کنند. شرکت‌ها به طور منظم سود سهامداران اوراق بدهی خود را که سود حاصل از عملیات اصلی کسب‌وکارشان است را تقسیم می‌کنند، در حالی که این امر برای صاحبان سهام صادق نیست.

چرا اوراق بهادار مهم هستند؟

اوراق بهادار از این جهت مهم هستند که فرصتی را برای سرمایه‌گذاری در اختیار شرکت‌ها قرار می‌دهند. بسیاری از شرکت‌های نوپا می‌خواهند از گرفتن وام تجاری اجتناب کنند و برای این امکان به اوراق بهادار متوسل می‌شوند. و در این میان اوراق بدهی و حقوق صاحبان سهام به دلیل مزایایی که ارائه می‌دهند بیشتر محبوبیت دارند.

سرمایه‌گذاران معمولا به این دلیل جذب اوراق مشارکت می‌شوند که جریان پرداختی را صرف نظر از نحوه عملکرد شرکت با نرخ سود مشخص قابل پرداخت در یک تاریخ خاص ارائه می‌دهند.

سهام شرکت‌ها هم از این جهت جذاب هستند که سرمایه گذاران در اکثر مسائل شرکت سهیم هستند، توزیع سود را دریافت می‌کنند، در مورد موضوعات مهم تجاری حق رای دارند و اگر سهام، اوراق قرضه یا سایر دارایی‌ها به خوبی عمل کنند، این فرصت را دارند که سود زیادی را دریافت کنند.

از طرف دیگر، اگر شرکت زیر مجموعه قرار گیرد، اوراق بهادار سهام پس از پرداخت بدهی، در درآمد حاصل از فروش دارایی هم سهیم است. از آنجایی که تجارت اوراق بهادار آسان است، معامله آنها در کل منجر به کارآمدتر شدن اقتصاد می‌شود.

نتیجه‌گیری

اوراق بهادار ابزاری برای سرمایه‌گذاری است که توسط دولت، شرکت‌ها یا سازمان‌های منتشر می‌شود که ارزش مالی و امکان تضمین مالکیت سود توزیع شده را نشان می‌دهند. بنابراین افراد یا سرمایه‌گذارانی که آگاهی کامل نسبت به انواع اوراق بهادار دارند معمولا در بازار سرمایه موفق‌تر عمل می‌کنند.