قرارداد آتی، قراردادی است که فروشنده براساس آن متعهد می‌شود در سررسید معین، مقدار معینی از دارایی مشخصی را به قیمتی که اکنون تعیین می‌کنند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود آن دارایی را با آن مشخصات خریداری کند. در قراردادهای آتی، دارایی که قرارداد آتی بر روی آن منتشر می‌شود را اصلاحاً «دارایی پایه» می‌گویند. معمولاً در بورس‌های دنیا دارایی‌های مختلفی از جمله محصولات کشاورزی، سهام، انواع فلزات، انواع فرآورده‌های نفتی و سایر محصولات به عنوان قرارداد آتی منتشر می‌شوند و به عنوان دارایی پایه قراردادهای آتی مطرح می‌گردند. بنابراین در قرارداد آتی سهام، دارایی پایه سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بازار سرمایه می‌باشد.

انواع قراردادهای آتی

• قراردادهای آتی به دو گروه اصلی طبقه‌بندی می‌شوند:
• قراردادهای آتی کالا: شامل محصولات کشاورزی، فلزات، مواد نفتی و …(قرارداد آتی در مورد کالاهای فیزیکی)
• قراردادهای آتی مالی: ابزارهایی نظیر سهام، اوراق قرضه، ارز و …(قرارداد آتی سهام و شاخص)

آتی سهام

قرارداد آتی سهام، قراردادی است که به موجب آن، فروشنده قرارداد تعهد می‌کند تعداد معینی از یک سهام پایه را در تاریخ مشخصی در آینده (سررسید)، با قیمت معین به خریدار تحویل دهد. از طرف دیگر خریدار قرارداد آتی سهام متعهد می‌شود سهام مورد نظر را در تاریخ تعیین شده، با قیمت معین از فروشنده اوراق، خریداری نماید.

شرایط دریافت کد معاملاتی آتی و فرآیند انجام معاملات آتی

برای فعالیت در بازار آتی، لازم است افراد شرایط اولیه‌ای را دارا باشند و سپس اقدام به دریافت کد آتی نمایند. فرآیند اخذ کد معاملاتی قراردادهای آتی به شرح زیر است:

• مراجعه به دفاتر و شعب کارگزاری‌های مجاز
• ارائه مدارک هویتی
• تکمیل و امضای فرم‌های درخواست کد، اقرارنامه و بیانیه ریسک معاملات قراردادهای آتی و معرفی اطلاعات حساب بانکی (حساب وکالتی)
• تایید مدارک مذکور توسط کارگزار و ارائه آن به بورس کالا
• بررسی مدارک مذکور توسط بورس کالا و صدور کد معاملاتی

پس از دریافت کد، مشتری می‌تواند با نام کاربری و رمز عبور صادر شده توسط کارگزاری به سامانه معاملات برخط قراردادهای آتی دسترسی داشته باشد و معاملات خود را انجام دهد. معالمه‌گر ابتدا باید وجه تضمین اولیه را به حساب عملیاتی واریز کند. سپس سفارش خرید یا فروش را ارائه داده و موقعیت خرید یا فروش در بازار معاملات آتی را اتخاذ کند.

مهمترین اهداف بازار قراردادهای آتی

کشف قیمت: یکی از کارکردهای مهم به کارگیری قراردادهای آتی در بورس‌های دنیا، «کشف قیمت» است. که این مهم، نتیجه تعامل عرضه کننده و متقاضی در این بازار استاندارد می‌باشد.

مدیریت ریسک: معاملات آتی به خریداران و فروشندگان این فرصت را می‌دهد که قیمت‌ها را برای آینده تعیین ومتناسب با وضعیت خود، اقدام به انتقال ریسک نمایند. این فرآیند انتقال ریسک قیمت، پوشش ریسک نامیده می‌شود.

مقایسه انواع قراردادها از نظر زمان انتقال دارایی و دریافت وجه آن 

برخی از مزایای قراردادهای آتی

• اهرم معاملاتی

خاصیت اهرمی معاملات آتی به معامله‌گر این اجازه را می‌دهد که با پرداخت بخشی از ارزش قرارداد آتی (وجه تضمین اولیه)، کل موضوع مورد قرارداد را معامله نموده و با پذیرش ریسک بیشتر، بازدهی بیشتری کسب نماید. فرمول اهرم در بازار آتی به شرح زیر است:

• پوشش ریسک

از مهم‌ترین مزیت‌های قراردادهای آتی، خاصیت پوشش ریسک آنها می‌باشد. این خاصیت، به معنای اتخاذ موقعیتی در بازار می‌باشد که هدف آن کاهش یا از حذف ریسک ناشی از نوسانات و تغییرات قیمت است.

• دوطرفه بودن بازار

یعنی هم از بالا رفتن قیمت می‌توان سود کرد و هم از افت قیمت‌‌ها. برخلاف بسیاری از بازارها که کسب سود با رشد قیمت‌ها اتفاق می‌افتد، معامله‌گران بازار قراردادهای آتی می‌توانند با اخذ موقعیت فروش از سیر نزولی یا کاهشی قیمت‌ها نیز سود کسب نمایند. به عنوان مثال اگر معامله‌گری نزول قیمت‌ها در آینده را پیش‌بینی می‌نماید، از طریق اخذ موقعیت تعهدی فروش در بازار آتی (در صورت تحقق پیش‌بینی و با افت قیمت دارایی پایه) کسب سود خواهد کرد.

• معافیت از مالیات

طبق تبصره یک ماده 7 قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی، تمامی درآمدهای حاصل از معاملات قراردادهای آتی از پرداخت مالیات بر درآمد و مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند.

• نوسان گیری

معامله‌گران می‌توانند بدون نیاز به داشتن دارایی پایه، در معاملات بازار آتی مشارکت نموده و از خرید و فروش قرارداد آتی کسب سود نمایند. به عنوان مثال، اگر فردی انتظار کاهش قیمت یک دارایی پایه را داشته باشد، می‌تواند با ورود به موقعیت فروش قرارداد آتی و بستن قرارداد از طریق اخذ موقعیت خرید (با قیمتی پایین‌تر از معامله فروش انجام شده به دلیل کاهش قیمت دارایی پایه) از اختلاف قیمت‌ها کسب سود نماید.

• استانداردسازی توسط بورس

قراردادهای آتی که در بورس مورد معامله قرار می گیرند، بر اساس مشخصات اعلامی توسط بورس مربوطه استانداردسازی شده و مطابق با نوع و اندازه ذکر شده در مشخصات قرارداد، تسویه می‌شوند.

• تضمین سازوکار تسویه توسط اتاق پایاپای

اتاق پایاپای وظیفۀ تعیین وجوه تضمین، انجام امور تسویه و پایاپای قرارداد آتی را بر عهده دارد؛ اتاق پایاپای بخشی از ارزش قرارداد را (وجه تضمین) جهت تضمین انجام تعهدات، از طرفین قرارداد آتی دریافت می‌نماید.

• امکان خروج از بازار پیش از سررسید

افرادی که اقدام به اخذ موقعیت تعهدی در بازار قراردادهای آتی (خرید با فروش) می‌نمایند، می‌توانند قبل از فرارسیدن تاریخ سررسید، با بستن موقعیت از طریق اخذ موقعیت معکوس در بازار آتی، تعهد خود را به شخص دیگری واگذار نمایند.

• کمتر بودن کارمزد معاملاتی

معاملات قراردادهای آتی نسبت به معاملات دارایی پایه از کارمزد معاملات کمتری برخوردار است.

وجه تضمین معاملات آتی و انواع آن

وجهی است که از طرفین معامله برای جلوگیری از نکول در ایفای تعهد، در قالب شرط ضمن عقد دریافت می‌شود. برای انجام معامله در بازار آتی، باید وجه تضمین اولیه در حساب شخص موجود باشد. مبلغ وجه تضمین در حساب شخص نزد کارگزار مسدود می‌گردد. 

• حداقل وجه تضمین

نسبتی از وجه تضمین لازم است که اگر موجودی حساب عملیاتی مشتری نزد کارگزار کمتر از آن شود، منجر به صدور اخطاریه افزایش وجه تضمین می‌گردد. 

• وجه تضمین جبرانی

وجهی است که اشخاص دریافت کننده اخطاریه افزایش وجه تضمین باید نسبت به تودیع آن تا سطح وجه تضمین لازم اقدام نمایند. 

• وجه تضمین اضافی

میزان افزایش در وجه تضمین لازم است، که ممکن است با هدف پوشش ریسک ناشی از تغییرات قیمت، متناسب با موقعیت باز اخذ گردد.