سهام عدالت یکی از طرح‌های اقتصادی دولتی است که در دولت نهم تصویب و اجرایی شد در راستای حمایت از اقشار کم درآمد جامعه و بهبود رفاه افراد جامعه ایجاد شده است. این طرح طی سالیان، دستخوش تغییرات زیادی شده، به همین دلیل به یکی از طرح‌های مورد سوال مردم تبدیل شده است. در این راستا و برای روشن کردن جزئیات بیشتری از این طرح، در ادامه این مقاله از کارگزاری حافظ به بررسی مهمترین سوالات سهام عدالت از جمله سود سهام عدالت و آزادسازی سهام عدالت پرداخته شده است.

سهام عدالت، طرحی برای حمایت و بهبود رفاه مردم

در میانه دهه ۱۳۸۰، دولت تصمیم گرفت سهام خود را از ۴۹ شرکت بورسی و غیربورسی بین مردم تقسیم کند. با این کار ۴۹ میلیون نفر از جمعیت کل کشور مشمول دریافت سهام عدالت شدند.

سهام عدالت در ابتدا برای توزیع سود بین اقشار کم درآمد جامعه ایجاد شد. ابتدا قرار بود این سهام برای افراد تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی در نظر گرفته شود هر چند در نهایت گروه‌های دیگری از جامعه هم مشمول دریافت این سهام شدند.

یکی از سوالات پر تکراری که در خصوص سهام عدالت مطرح می‌شود این است که چرا افرادی که در گذشته بخشی از اقشار مددجوی موسسات حمایتی بوده‌اند، تخفیف ۵۰ درصدی سهام عدالت را دریافت نکرده‌اند؟

ملاک تخفیف ۵۰ درصدی، تحت پوشش بودن مشمولان در نهادهای حمایتی اعلام شده در زمان تصویب صورت‌حساب نهایی بوده است. بنابراین آن دسته از افرادی که در لیست موسسات و نهادهای حمایتی تایید شده نبوده‌اند، نتوانسته‌اند این سهم را دریافت کنند.

نحوه ثبت نام سهام عدالت

در حال حاضر امکان ثبت نام سهام عدالت دیگر وجود ندارد و تنها گزینه‌ای که فعلا وجود دارد این است که ثبت نام محدود به آزادسازی شده است.

در مجلس یازدهم طرحی به تصویب رسید تا جاماندگان از ثبت نام این سهام که شامل سه دسته می‌شدند، بتوانند در سال ۱۴۰۰ برای آن ثبت نام کنند. افراد مشمول در این طرح افرادی هستند که در گذشته به دلایلی از جمله خرابی سامانه نتوانسته‌اند مشمول دریافت آن شوند و دومین گروه هم شامل افرادی می‌شود که تحت پوشش نهادهای دولتی و حمایتی بوده‌اند و هستند و به دلایلی هنوز این سهام را ندارند و دیگر گروه هم شامل افراد دهک یک تا شش جامعه است که مشمول این سهام نشده‌اند.

آزادسازی سهام عدالت

مدیریت سهام عدالت از ابتدا بر عهده سازمان خصوصی سازی بود و سود آن هم توسط این سازمان بین سهامداران واریز شده است اما طی تصمیم دولت مبنی بر آزادسازی این سهام، مدیریت سهام به عهده خود مالک سهام برمی‌گردد و به این ترتیب دارندگان سهام برای مدیریت سهام خود باید یا خودشان مدیریت سهام‌شان را برعهده بگیرند یا مدیریت آن را به شرکت‌ها یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری استانی واگذار کنند.

اکنون دو روش مدیریت و یا همان آزادسازی وجود دارد که می‌توان با مراجعه به سایت آزادسازی سهام عدالت یعنی samanese.ir آن را انجام داد:

دو روش مدیریت یا آزادسازی سهام

روش آزادسازی غیر مستقیم

در این روش مدیریت سهام به شرکت‌های سرمایه گذاری استانی واگذار می‌شود و مشمولان باید کد بورسی داشته باشند. به این صورت که تحت عنوان سرمایه گذاری استان یک نمادی به آنها تعلق می‌گیرد مانند وسیستا، وساشرقی، وسرضوی، وسقم، وسخراش، وسکرشا، وسیزد، وسهمدا، وسخراج، وسمرکز، وسبوشهر، وسیلام، وسکرد، وساربیل، وسمازن، وسفارس و غیره که در حال حاضر برخی از این نمادها در بورس قابل معامله است و دارندگان می‌توانند سهام خود را بفروشند هر چند اکثرا در صف فروش هستند و به عبارتی امکان فروششان وجود ندارد.

در این روش نماد استانی دارند باید سجامی باشند، کد بورسی داشته باشند و نمادشان را ناظر بزنند که در پورتفویشان قرار بگیرد تا بتوانند فروششان را انجام دهند.

روش آزادسازی مستقیم

این روش عملا غیرمستقیم‌ترین روش است و افرادی که این روش را انتخاب کرده‌اند تعدادی نماد به دارایی سبد سهامشان تعلق می‌گیرد که این نمادها شامل نماد چند شرکت بورسی بزرگ است. در این روش سهامدار، خود مدیریت سهامش را برعهده می‌گیرد به این ترتیب باید حتما کد بورسی داشته باشد تا بتواند سهام خود را بفروشد یا بخرد.

افرادی که روش آزادسازی مستقیم را انتخاب کرده‌اند، برای فروش سهام خود باید از طریق یک کارگزاری یا بانک درخواست‌شان را اعلام کنند تا فروش‌شان را به صورت بلوکی انجام دهند. تا آبان ۱۳۹۹ امکان فروش وجود داشت اما اکنون بخاطر شرایط بازار، سازمان بورس جلوی فروش سهام عدالت را گرفته است.

نکته مهم دیگری که در روش آزادسازی مستقیم وجود دارد این است که برای فروش سهام در این روش نیازی به دریافت کد بورسی نیست و افراد می‌توانند در سایت کارگزاری‌ها یا بانک‌ها ثبت نام کنند تا کارگزار ناظر سهام آنها مشخص شود و به این ترتیب درخواست فروش‌شان را ارسال کنند تا کارگزاری فروش را انجام دهند. و اگر گفته می‌شود افراد در این روش بهتر است سجام بگیرند و کد بورس داشته باشند به این دلیل است که سود سهام این افراد به آن حسابی واریز شود که در سجامشان ثبت کردند.

بنابراین به طور خلاصه می‌توان گفت مشمولان برای آزادسازی آن، خودشان باید وارد سامانه سهام عدالت شده و آن را به یکی از دو روش آزادسازی مستقیم یا غیرمستقیم آزاد کنند. هر چند اخیرا تغییراتی در شیوه آزادسازی  صورت گرفته است و اکنون سازمان خصوصی سازی به صورت خودکار کلیه سهام‌های آزاد نشده را به روش غیرمستقیم آزاد می‌کند و هیچ‌گونه امکان تغییر روش آزادسازی وجود ندارد.

تفاوت روش آزادسازی مستقیم و آزادسازی غیرمستقم سهام عدالت این است که در روش مستقیم، مدیریت سهام به کارگزاری‌ها سپرده شده است بنابراین کارگزاری‌ها فقط می‌توانند سهام مشمولان این روش را بفروشند، پس به این ترتیب مشمولانی که این روش را انتخاب کرده‌اند اصلا نمی‌توانند بررسی کنند که آیا سهامشان فروخته شده است یا خیر؟ یا اساسا وضع صف‌های فروش به چه صورت است و این که در حال حاضر، فروش سهام مشمولان این روش انجام نمی‌شود.

اما در روش غیرمستقیم، شخص دارنده سهام باید خودش از طریق پنل آفلاین یا پنل معاملات برخط، درخواستش مبنی بر فروش را اعلام کند. و نکته مهم این است که فرایند فروش سهام در این حالت، به صف فروش بستگی دارد.

فروش سهام عدالت در بورس

همان‌طور که در بالا هم اشاره شد امکان معامله سهام عدالت در حال حاضر فقط برای صاحبان سهامی فعال است که روش مدیریت مستقیم سهام را انتخاب کرده‌اند، باقی افراد در حال حاضر امکان فروش یا معامله سهام را ندارند.

ضمن این که صاحبان سهام فقط می‌توانند ۷۰ درصد سهام خود را معامله کنند چون از بین ۴۹ شرکت سهام عدالت فقط ۳۶ شرکت که معادل ۷۰ درصد است در بورس حضور دارند و باقی یعنی ۱۳ شرکت دیگر در بورس حضور ندارند.

هر چند بهتر است این نکته نیز بیان شود که فروش سهام عدالت در حال حاضر امکان‌پذیر نیست.

نکته دیگری که وجود دارد این است برگه این سهام  را نیز نمی‌توان فروخت و به عبارتی فروش این سهام تنها در بورس و تحت چارچوب‌های مشخص شده شورای عالی بورس انجام می‌شود و به صورت حضوری قابل فروش نیست.

معامله سهام عدالت

معامله سهام عدالت در حال حاضر امکان‌پذیر نیست و انجام آن فاقد اعتبار و ممنوع است. به این ترتیب باید گفت معامله سهام یا برگه‌های سهامی که در دست دارندگان سهام است، در حال حاضر غیرقانونی است.

به عبارتی می‌توان گفت آزادسازی سهام عدالت و معامله آن فقط در صورت تایید مراجع بورسی، قانونی خواهد شد. بنابراین برگه‌های سهام عدالت ارزشی ندارند و معامله آنها غیرقانونی است.

تکلیف جاماندگان

از آن‌جایی که زمان ثبت نام گذشته و پرونده آن بسته شده است و قانون جدیدی نیز برای اختصاص این سهام به دیگران صادر نشده، اکنون امکان ثبت نام برای دریافت سهام عدالت برای افرادی که جامانده‌اند یا بازماندگان و اضافه‌شدگان (فرزندان جدید اضافه‌شده به خانواده‌های دارنده این سهام) وجود ندارد و در صورتی که توسط مراجع ذی‌صلاح، قانونی دال بر تغییر ثبت نام جاماندگان ایجاد شود همان‌طور که در بالا اشاره شد و امکان دارد در سال ۱۴۰۰ بیشتر شود به مردم اطلاع‌رسانی خواهد شد.

به تازگی و با شروع به کار دولت سیزدهم، قرار شده است دولت تکلیف ۱.۸ میلیون جامانده سهام عدالت را تا پایان سال ۱۴۰۰ مشخص کند. به نوشته سایت‌های خبری، در شهریور ماه ۱۴۰۰، رئیس جمهور با مشخص کردن تکلیف جاماندگان سهام عدالت موافقت اولیه داشته و موضوع برای اختصاص سهام به جاماندگان سهام عدالت به سازمان برنامه و بودجه ارجاع شده است.

ارزش سهام عدالت

ارزش سهام عدالت با توجه به وضعیت شرکت‌های در نظر گرفته شده متغیر است. بنابراین مشمولانی که می‌خواهند ارزش سهام خود را بدانند می‌توانند صورت‌حساب خود را در سامانه این سهام مشاهده کنند و یا در صورتی که از روش غیرمستقیم آزادسازی عضو صندوق هستند می‌توانند گزارش ارزش آن را از آنها دریافت کنند.

به عبارتی می‌توان گفت ارزش این سهام، برای هر شخص باید در پرتفوی او بررسی شود در حال حاضر برخی از سهام‌های عدالت ۴۹۲ تومانی هستند و برخی ۵۳۲ تومانی و برخی دیگر یک میلیون تومانی است، بنابراین ارزش هر کدام از این سهام‌های عدالت متفاوت است.

سود سهام عدالت

طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده در سازمان خصوصی‌سازی، سود سهام عدالت به شماره شبای تایید شده در سامانه سهام به عنوان حساب بستانکاری مشمولان منظور می‌شود.

برای آن که از واریز یا عدم واریز سود سهام عدالت مطمئن شوید می‌توانید با بررسی سامانه از صحت ورایز سهام مطمئن شوید و برای دریافت سود به بانک مربوطه مراجعه کنید تا سود سهام عدالت شما حداقل پس از ۳ ماه به حسابتان واریز شود.

افرادی که از طریق غیرمستقیم اقدام کرده‌اند باید طبق قوانین موجود، منتظر مصوبه شورای عالی بورس باشند تا چارچوب‌های اصلی معامله و دریافت سودشان مشخص شود.

بنابراین به طور کلی می‌توان گفت سود سهام عدالت براساس سود واریزی شرکت و ارزش سهام بالا و پایین می‌رود.

وضعیت سهام عدالت فوت شدگان

وراث مشمولان سهام عدالتی که فوت شده‌اند، می‌توانند پس از اتمام پروژه آزادسازی سهام عدالت خود با مراجعه به دفاتر پیشخوان، ظرف یک یا دو ماه و سپس از طریق شرکت سپرده‌گذاری سهام متوفی را به حسابشان انتقال دهند. از طرف دیگر برای تقسیم سهام خود می‌توانند با در دست داشتن مدارک لازم و امضای تقسیم سهام و سود آنها به یکی از دفاتر منتخب پیشخوان خدمات الکترونیک دولت مراجعه کنند.

نکته‌ای که برای تقسیم این سهام و سود آن بین وراث وجود دارد، این است که کلیه وراث باید هم‌زمان با هم برای تقسیم سهام و با در دست داشتن مدارک کامل اقدام کنند، در غیر این‌صورت امکان تقسیم سهام برایشان وجود نخواهد داشت.

مدارک مورد نیاز برای تقسیم سهام متوفیان بین وراث برای ارائه به دفاتر پیشخوان خدمات الکترونیک شامل اصل کارت ملی و تاریخ تولد متوفی، اصل گواهی حصر وراثت شخصی متوفی، شماره شبای وراث و نشانی و کدپستی محل اقامت یکی از وراث می‌شود.

اگر وراث، مطمئن نیستند که متوفی آنها مشمول این طرح بوده یا خیر هم می‌توانند با مراجعه به سامانه رسمی این سهام نسبت به بررسی وضعیت سهام عدالت متوفی خود اقدام کنند.

وضعیت سهام تازه متولدشدگان

به طور کلی می‌توان گفت سهام عدالت به فرزندان مشمولانی که تازه متولد شده‌اند و به عبارتی بعد از ثبت نام این سهام به خانواده اضافه شده‌اند، تعلق نمی‌گیرد. از طرفی ازدواج و طلاق هم هیچ تغییری در شرایط مشمولان سهام نخواهد داشت.

نحوه بررسی داشتن سهام عدالت

یکی از سوالات پرتکرار در خصوص سهام عدالت این است که از کجا بدانیم سهام عدالت داریم یا نه؟ طبق اطلاع پایگاه اطلاع‌رسانی سهام عدالت، برای بررسی داشتن یا نداشتن سهام عدالت، کافی است به سایت samanese.ir مراجعه کرده و با ورود به بخش سامانه الکترونیکی این سایت بعد از تایید مقررات سامانه، با وارد کردن شماره ملی خود از وضعیت سهام خود مطلع شوید.

در صورتی که شما مشمول سهام عدالت باشید سامانه برای شما باز خواهد شد، در غیر این‌صورت پیامی مبنی بر عضو نبودن شما در فهرست سهام‌داران ثبت نام شده سامانه عدالت به شما نشان داده می‌شود.

مشاهده دارایی

برای مشاهده دارایی سهام عدالت می‌توان به سامانه الکترونیکی این سهام مراجعه کرده و با ورود کد ملی خود، وارد بخش مدیریت سهام شده و صورت وضعیت دارایی سهام خود را مشاهده کرد و یا با دانلود اپلیکیشن سهام عدالت به نام «سهام» از آدرس sahamedalat.ir می‌توان دارایی سهام را مشاهده و بررسی کرد.

و یا برای بررسی تعداد سهام خود و به طور کلی بررسی وضعیت سهام  به صفحه سهام عدالت کارگزاری حافظ به آدرس hafezse.etadbir.com/login.html مراجعه کنند.

بررسی وضعیت سهام عدالت در کارگزاری حافظ

کد بورسی و سهام عدالت

برای انجام معاملات سهام عدالت، مشمولان باید حتما کد بورسی دریافت کنند. بنابراین افرادی که کد بورسی ندارند ابتدا باید در سامانه سجام ثبت نام کرده، احراز هویت شوند و سپس کد بورسی را دریافت کنند. اما اگر شخصی، کد بورسی دارد دیگر نیازی به ثبت نام مجدد در سجام و دریافت کد بورسی ندارد و به صورت خودکار سهام‌شان به کد بورسی منتقل می‌شود.

سوال دیگری که در خصوص کد بورسی مطرح می‌شود این است که آیا یک کد بورسی برای کل خانواده کافی است یا باید هر شخص خانواده یک کد مجزا داشته باشد؟ در پاسخ به این جواب، مطابق قوانین باید گفت چون سهام برای هر فرد به صورت مجزا در نظر گرفته شده است بنابراین هر شخص خانواده باید به صورت مجزا کد بورسی دریافت کند.

امکان تغییر شماره شبا و شماره موبایل

گاهی پیش می‌آید که شماره شبای ثبت شده در سامانه مشمولین تغییر می‌یابد؛ در این حالت مشمولان می‌تواند با مراجعه به سایت sahamedalat.ir شماره شبای خود را تغییر دهند. و نکته مهم این است که سامانه سهام عدالت امکان تغییر شماره شبا و شماره موبایل را برای همه مشمولان در نظر گرفته است.

اما نکته مهم این است که شماره شبا و شماره موبایل باید به نام شخص مشمول سهام باشد و این که در ثبت نام در کارگزاری برای سهام باید با همان شماره موبایلی انجام شود که در sahamedalat.ir ثبت کرده‌اند، در غیر این‌صورت با خطا مواجه می‌شوند و نمی‌توانند در کارگزاری مدنظرشان ثبت نام کنند.

کارت اعتباری سهام عدالت

مشمولان این سهام که تاکنون سهام خود را نفروخته‌اند، می‌توانند با ثبت درخواست در یکی از بانک‌های تجارت، ملی و کارگزاری‌های آنها کارت اعتباری خود را دریافت کنند و با این کارت‌ها از فروشگاه‌های خاص خرید کنند.

نتیجه‌گیری

به طور کلی می‌توان گفت تمام تصمیماتی که در خصوص این سهام گرفته می‌شود در روند سوددهی آن و حتی شیوه تعلق آن به یک شخص تاثیر دارد بنابراین در حال حاضر صرفا دانستن جزئیاتی از جمله روش‌های مدیریت سهام یا همان آزادسازی بسیار مهم است.

به طور کلی دقت داشته باشید دو روش برای مدیریت این سهام وجود دارد. یک روش مستقیم که شخص می‌تواند سهم خودش را به کارگزاری بدهد که برایش مدیریت کند. در این روش مشتری در سامانه، سهام عدالتش را ثبت می‌کند و مشخص می‌کند از هر سهم چه مقدارش فروخته شود و کارگزاری این کار را برایش انجام می‌دهد.

روش غیرمستقیم روش دیگر مدیریت این سهام است که فقط در این روش، امکان فروش سهام وجود دارد. در این روش، سهم‌ها در یک صندوق سرمایه‌گذاری استانی جمع‌آوری می‌شوند. این نوع صندوق‌ها، نوعی صندوق ETf هستند که ابطال و فروش دارند.