بورس یکی از بازارهای پرمخاطب در ایران است. این بازار همچون بسیاری از بازارهای مالی دیگر اصطلاحات خاص خود را دارد که آشنایی با آنها به بهتر فعالیت کردن در بورس کمک می‌کند. یکی از اصطلاحات رایجی که همه افراد حاضر در بورس با آن روبرو می‌شوند، «تسویه وجوه» است. اما تسویه وجوه به چه معناست. در این مطلب از کارگزاری حافظ با تسویه وجوه و یا تسویه معاملات آشنا می‌شوید. با ما همراه باشید.

تسویه وجوه چیست؟

از آنجایی که تعداد کارگزاری‌ها فعال در بورس زیاد است و معاملاتی که در بورس در حال انجام است، بسیار بالاست. یک نهاد متمرکز برای ساماندهی و یکپارچه‌سازی کلیه معاملات (خرید و فروش سهام) در بورس در نظر گرفته شده است. این نهاد که به آن شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار می‌گویند مسئول نگهداری و انتقال وجوه مورد معامله در بازار بورس است.

به عبارتی هر سهم، اوراق مشارکت یا حق تقدمی که در بورس فروخته می‌شود، پول فروشش بعد از انتقال به کارگزاری به حساب شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار انتقال داده می‌شود و در نهایت از آنجا با بررسی‌هایی دال بر انجام معامله، مبلغ به حساب فروشنده واریز می‌شود، که به آن تسویه وجوه می‌گویند.

در فرایند تسویه وجوه دو طرف به صورت مستقیم و یک طرف به صورت غیرمستقیم نقش دارند؛ طرف مستقیم شامل فروشنده و خریدار سهام و طرف غیرمستقیم هم کارگزاری است که واسطه معاملات بین خریدار و فروشنده سهام یک نماد است.

به عبارت ساده‌تر باید گفت تسویه وجوه همان عمل نقل و انتقال پول حاصل از فروش اوراق است و به عبارتی مجموعه سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار نقش اتاق پایاپای بین فروشنده و خریدار را دارد و امین کارگزار و سرمایه‌گذاران محسوب می‌شود.

ثبت نام در کارگزاری حافظ

چرا تسویه وجوه مهم است؟

تسویه وجوه کاری بسیار مهم در معاملات بورسی است که باید با اطمینان از انجام درست معاملات برای کاهش ریسک بازار انجام شود.

از طرف دیگر تسویه سریع وجوه باید به شرطی انجام شود که معامله به درستی انجام شده باشد یعنی خریدار از خرید خود به واسطه مشکلات احتمالی کارگزاری از جمله ورشکستگی (که البته امکان آن صفر است چون سازمان بورس ضامن تمامی کارگزاری‌هاست) متضرر نشود. به عبارتی باید گفت شرکت سپرده‎‌گذاری مرکزی اوراق بهادار اینجاست که این موارد را بررسی کند و در صورت اطمینان، مبلغ را واریز می‌کند.

شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار مسئول چه کاری است؟

شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار که یکی از نهادهای بازار سرمایه است علاوه بر دریافت پول معاملات بورس و نگهداری آنها، انتقال مالکیت اوراق بهادار را هم انجام می‌دهد. به عبارتی این شرکت مرجع اصلی تسویه وجوه معاملات در ایران است.

این شرکت برای تضمین امنیت بازار اوراق بهادار ایران و افزایش کارایی و کاهش هزینه پایاپای و کاهش ریسک با رعایت قوانین جاری جمهوری اسلامی در سال ۱۳۸۴ زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار به ثبت رسید و فعالیت خود را شروع کرد. اکنون به این شرکت به اختصار «سمات» هم می‌گویند.

از جمله خدمات این شرکت می‌توان به ایجاد سامانه جامع اطلاعات مشتریان یا سجام اشاره کرد. سیستم سجام به تکمیل برنامه نگهداری و یکپارچه‌سازی اطلاعات و احراز هویت مشتریان بورس اوراق بهادار تهران می‌پردازد.

این شرکت دارای یک سیستم با سازوکار ثبت الکترونیکی است که نگهداری اوراق و ثبت و انتقال آنها را بر عهده دارد. به عبارتی این سیستم امکان انتقال اوراق از یک حساب به یک حساب دیگر را بدون نیاز به مبادله فیزیکی گواهی سهام یا هر سند کاغذی دیگر فراهم می‌کند.

فرایند تسویه وجوه در بورس چگونه انجام می‌شود؟

تسویه معاملات در بورس به دو صورت نقدی و اعتباری انجام می‌شود و زمان واریز و دریافت وجه بسته به نوع معامله متفاوت است.

بعد از انجام هر معامله در بورس وجهی که خریدار واریز می‌کند در مرحله اول به حساب کارگزار می‌رود و بعد از آن وارد سیستم مرکزی اوراق بهادار یا همان تسویه وجوه می‌شود تا در نهایت بعد از ثبت، وارد حساب کارگزار فروشنده شود. در این حالت فروشنده سهم می‌تواند بعد از انجام معامله مبلغ معامله خود را درخواست کرده و در نهایت بعد از دو روز کاری مبلغ را از حساب خود برداشت کند.

یکی از وظایف شرکت سپرده گذاری مرکزی که در کنار تسویه وجوه انجام می‌شود، تسویه یا همان پراخت سود سهام است.

تسویه وجوه در بورس چند روز بعد از معامله انجام می‌شود؟

همان‌طور که در بالا هم اشاره شد تسویه وجوه برای ایجاد امنیت در معاملات بورسی ایجاد شده است. از آنجایی که فرایند انتقال وجه معامله یا همان تسویه وجوه در چندین مرحله صورت می‌گیرد باید گفت انتقال وجوه بسته به این که چه چیزی معامله شده باشد، متفاوت است.

وجه فروش اوراق مشارکت معمولا حداقل بعد از یک روز کاری قابل مطالبه است اما تسویه وجوه حاصل از فروش سهام حداقل ۲ روز کاری زمان می‌برد.

مدت زمان تسویه وجوه برای سرمایه‌گذاران در سلف برق سه روز کاری طول می‌کشد اما برای معاملات اختیار و سلف معمولا تسویه وجوه یک روز کاری زمان می‌برد.

T+1 ،T+2 و T+3 به چه معناست؟

در زمان معاملات بورسی و معاملات صندوق‌های سرمایه‌گذاری دو زمان و تاریخ مهم وجود دارد که یکی تاریخ معامله و دیگری تاریخ تسویه است. حرف T در این اصطلاحات مخفف کلمه Time به معنای زمان و معادل تاریخ معامله است. بنابراین T+1 به معنای تاریخ معامله به علاوه یک روز است و به ترتیب T+2 و T+3 به معنای به علاوه دو روز و به علاوه سه روز است.

برای درک بهتر این قانون کلی باید بدانید که اسناد خزانه یکی از اوراق بهاداری است که در روز بعد معامله، قابل تسویه است.

اکنون واحدهای سرمایه گذاری صندوق سرمایه در اوراق با درآمد ثابت، اوراق مشارکت، صکوک اجاره، صکوک مرابحه و گواهی سپرده هم همگی T+1 هستند.

کلیه سهام بورس و فرابورس، حق تقدم سهام، واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق سرمایه گذاری در سهام، واحدهای سرمایه‌گذاری در صندوق سرمایه گذاری مختلط، واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق‌های زمین و ساختمان و اوراق حق تقدم استفاده از تسهیلات مسکن هم T+2 هستند.

نتیجه گیری

با وجود گسترش حجم معاملات بورس و البته افزایش کارگزاری‌های بورسی، شرکت سپرده گذاری مرکزی و تسویه وجوه اوراق بهادار در راستای ایجاد ارتباط بین فعالان بازار بورس ایجاد شد. این شرکت اکنون به تسهیل انجام معاملات و سرعت بخشیدن به آنها و بالا بردن امنیت و جلوگیری از کاهش ریسک جعل، مفقودی و سرقتی اوراق بهادار کمک می‌کند.